กล่องฟิล์มกว่าร้อยใบที่เก็บชีวิตทั้งชีวิตของ Vivian Maier เอาไว้ (ตอนที่ 2)
ฉันเคยเขียนบทความถึงวิเวียน โดโรเธีย ไมเออร์ (Vivian Dorothea Maier) พี่เลี้ยงเด็กเจ้าของภาพถ่ายสตรีทอันโด่งดังไปแล้วครั้งหนึ่ง วันนี้รู้สึกอยากเขียนถึงวิเวียนอีกครั้ง เพราะเพิ่งได้มีโอกาสไปชมนิทรรศการเดี่ยวของเธอที่ Campredon Centre d’Art เมือง L’Isle sur la Sorge ทางใต้ของประเทศฝรั่งเศส
ยอมรับว่าไม่เคยรู้จักมิวเซียมนี้มาก่อน ฉันเพียงแต่เดินเล่นอยู่ในเมืองอาวิญอง (Avignon) แล้วแวะเข้าไปดูนู่นนี่ใน Tourism Office พอได้เห็นโบรชัวร์นิทรรศการของวิเวียน บ่ายนั้นฉันก็ซื้อตั๋วรถไฟไปเมืองนี้แบบไม่ต้องคิดลังเลอะไรเลย ใช้เวลาไม่เกิน 30 นาที ฉันก็มาถึงเมืองเก่าในแคว้นโพรวองซ์ที่บรรจุมิวเซียมเล็กๆ น่ารักแห่งนี้เอาไว้ ตลกที่วันนั้นเป็นวันอาทิตย์ คนแทบไม่มีเดินเลยตามท้องถนน เพราะร้านรวงปิดเกือบหมด แต่กลับมาอัดกันอยู่ในมิวเซียมกันอย่างครึกครื้น
การเปิดภาพผลงานของวิเวียนดูในหนังสือกับการมาเดินชมนิทรรศการนั้นให้อารมณ์ความรู้สึกแตกต่างกันมาก ที่นี่…มีการจัดหมวดหมู่ภาพผลงานของวิเวียนในแต่ละห้องให้ผู้ชมเข้าใจง่ายขึ้น เช่น ภาพที่นำเสนอมุมมองของเส้นสายและแสงเงา ภาพของเด็กๆ ในห้วงอารมณ์ต่างๆ ภาพของผู้คนและกิจวัตรประจำวันในเมืองใหญ่ซึ่งสะท้อนไปถึงเบื้องลึกของจิตใจมนุษย์ ความเหงา ความโดดเดี่ยว ความว้าเหว่ ความเศร้า ความไม่เท่าเทียมกันในสังคม ต่อด้วยภาพสีทีมีการจัดองค์ประกอบภาพน่าสนใจ และสุดท้ายคือภาพ self portrait ที่วิเวียนมักถ่ายตัวเองสะท้อนอยู่ในกระจกเป็นส่วนหนึ่งเล็กๆ ของภาพ
ทั้งหมดล้วนเป็นภาพสตรีทที่สะท้อน ‘ชีวิต’ ของคนในเมืองชิคาโกช่วงปี 1950-1990 ได้อย่างน่าสนใจ แต่ที่น่าสนใจกว่านั้นก็คือ มันออกมาจากสายตาและมุมมองของพี่เลี้ยงเด็กคนหนึ่งที่เราแทบไม่เคยเห็นเธอยิ้มเลย ภาพที่เธอถ่ายตัวเองในกระจกไม่ได้สะท้อนแค่หน้าตาที่ถมึงทึงและเอาจริงเอาจัง แต่มันบอกไปถึงความคิดความรู้สึกในจิตใจของวิเวียน ราวกับว่าโลกใบนี้ไม่ได้อ่อนโยนต่อเธอนัก แต่ภาพของเหล่าเด็กๆ ตัวน้อย ทั้งจากครอบครัวที่เธอดูแล และเด็กๆ ครอบครัวอื่นที่เธอเพียงแค่เดินผ่าน กลับบ่งบอกถึงความละเอียดอ่อนที่เธอมี ซึ่งนั่นอาจเป็นเหตุผลที่เธอมาเลือกทำอาชีพนี้เพื่อเลี้ยงชีพ
อาชีพพี่เลี้ยงเด็กในมุมมองของฉันเปลี่ยนไป เมื่อฉันมาเรียนที่ยุโรประยะสั้นๆ และได้เจอเพื่อนร่วมคลาสที่ทำอาชีพ Au pair หรือพี่เลี้ยงเด็กตามบ้านมากมาย บางคนเป็นลูกคุณหนูจากจีนที่มีบ้านหลังใหญ่โต บางคนมาจากประเทศโลกที่สามที่ขาดแคลนทั้งโอกาสและเงินทอง บางคนก็เป็นชาวยุโรปด้วยกันเองที่เพียงแค่อยากฝึกภาษา และบางคนก็เป็นวัยรุ่นจากอเมริกาใต้ที่อยากเพียงได้ลองใช้ชีวิตด้วยตัวเอง นั่นเพราะอาชีพพี่เลี้ยงเด็กในยุโรปหรืออเมริกาเป็นอาชีพที่สามารถทำเงินได้ไม่ยากนัก เนื่องจากตามเมืองใหญ่ พ่อแม่ต้องออกไปทำงาน และกฏหมายที่นั่นไม่อนุญาตให้เด็กอายุต่ำกว่า 13 ปีอยู่บ้านตามลำพัง งานประเภทนี้จึงมีดีมานด์อยู่เรื่อยๆ และเป็นช่องทางให้ใครหลายคนเข้ามาทำได้อย่างไม่ยากเย็น ไม่ว่าจะเป็นนักศึกษาต่างชาติ หรือคนท้องถิ่น จะเห็นได้เลยว่าคนที่มาทำอาชีพนี้นั้นมีหลากหลาย และส่วนใหญ่พวกเขาเหล่านี้จะมีเป้าหมายในชีวิต ความสนใจ หรืองานอดิเรกอย่างอื่น โดยให้งานพี่เลี้ยงเด็กเป็นเหมือนการเลี้ยงชีพเพื่อเอาตัวรอดในเมืองใหญ่ วิเวียนเองก็คงเหมือนกัน เธอเป็นมากกว่า ‘คนดูแลเด็กๆ’
ฉันชอบที่เธอถ่ายเด็กๆ ยืนอยู่หลังประตูกระจก หรือนั่งอยู่ภายในรถ แล้วมองผ่านกระจกออกมาข้างนอก เด็กๆ ชอบเอาหน้าแนบกระจก หรือไม่ก็เอามือแปะ มันแสดงถึงความสนใจใคร่รู้โลกภายนอก ขณะเดียวกันก็แสดงถึงขีดจำกัดทางอิสรภาพของวัย เด็กบางคนมีผู้ใหญ่เดินจูงมือทั้งซ้ายขวา พาเดินไปตามถนน ขณะที่สายตาของเด็กนั้นมองไปเรื่อยเปื่อย ล่องลอย ไร้เดียงสา และเสรี เด็กบางคนหน้าตามอมแมม เด็กบางคนกอดคอเพื่อนด้วยมิตรภาพที่แท้จริง แต่นอกจากนั้นเด็กบางคนก็กำลังร้องไห้
วิเวียนไม่ได้สนใจแค่เรื่องของเด็ก เธอยังมีมุมมองทางศิลปะที่โดดเด่น เธอรู้จักจับคู่สี หรือแม้แต่จับคู่เท็กซ์เจอร์ของวัตถุที่เธอมองเห็น ฉันเพิ่งเคยได้เห็นผลงานภาพสีของเธอที่นี่ แล้วฉันก็หลงรักมันทันที เธอทำให้ฉันเห็นสีสันของดอกไม้ที่มีความหมายมากกว่าความสวย และเธอทำให้ฉันเห็นการอยู่ร่วมกันของความเรียบง่ายกับความฟูฟ่อง เธอสนใจแฟชั่น ทั้งเสื้อผ้า หมวก ผ้าคลุมหน้า เธอบอกฉันว่าสิ่งที่ประดับประดาอยู่บนเรือนร่างของสตรีเหล่านั้น มันไม่ได้เป็นแค่อาภรณ์ที่สวมใส่ มันยังเป็นสัญลักษณ์ของหลายสิ่งหลายอย่าง เช่นเดียวกับโค้ตตัวโคร่งและกระโปรงยาวที่เธอชอบสวมใส่ มันบอกถึงความไม่แคร์โลกของเธอได้เหมือนกัน
ภายในห้องจัดแสดงที่ชั้น 2 ของ Campredon Centre d’Art มีห้องดูหนังซ่อนตัวอยู่ด้วยห้องหนึ่ง ในนั้นมีแต่ความมืดและมีผู้คนนั่งกันนิ่งๆ เงียบๆ ใจจดใจจ่อที่ไปที่จอฉายสารคดีเรื่องยาวของวิเวียน ไมเออร์ ภาพขาวดำเก่าๆ ที่เคลื่อนไหวได้มันดูคลาสสิกและบอกเล่าอะไรได้เยอะแยะ มีศิลปินและผู้เชี่ยวชาญหลายคนพยายามจะวิเคราะห์ถึงการถ่ายรูปและชีวิตของวิเวียน หลากหลายมุมมองและหลากหลายคำสันนิษฐานต่างๆ นานา แต่ฉันคิดว่ามันไม่สำคัญนัก แค่รู้ว่าคนเกือบทั้งโลกเชื่อมโยงกับภาพถ่ายในกล่องลับของเธอได้ มันก็น่ามหัศจรรย์มากพอแล้ว
…กล่องที่เป็นโลกทั้งใบของวิเวียน…
นิทรรศการ Chroniques Americaines Vivian Maier จัดแสดงที่ Campredon Centre d’Art เมือง L’Isle-sur-la-Sorgue ตั้งแต่วันที่ 28 ตุลาคม 2016 – 19 กุมภาพันธ์ 2017 ดูรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่ http://www.campredoncentredart.com/
เราชอบคนนี้-0-